Το κινέζικο "φάρμακο της φωτιάς"

Ποιες εφευρέσεις έχουν αλλάξει πιο πολύ την πορεία της ανθρώπινης ιστορίας ;

Αν μιλούσαμε για τα χρόνια μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η απάντηση είναι οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές και ό,τι άλλο ήρθε κατόπιν, αλλά αν γυρίσουμε τις σελίδες της ιστορίας στο Μεσαίωνα, η απάντηση πιθανώς θα ήταν η πυρίτιδα. Τι γνωρίζουμε όμως για την προέλευση αυτής της εκρηκτικής εφεύρεσης ;

Αφού οι πρόγονοί μας είχαν ξοδέψει τον περισσότερο χρόνο τους πολεμώντας μεταξύ τους σε παρατεταμένους πολέμους, όταν άλλαξαν τα μέσα με τα οποία τους διεξήγαγαν, πρέπει ν' άλλαξε και η πορεία της ανθρώπινης ιστορίας. Πιο συγκεκριμένα, τα κανόνια που γέμιζαν με πυρίτιδα έβαλαν τέλος σε μια εποχή, κατά την οποία τα οχυρωμένα κάστρα ήταν ουσιαστικά απόρθητα. Τα πυροβόλα όπλα επίσης επέτρεπαν σε μικρές, καλώς εξοπλισμένες, στρατιωτικές δυνάμεις να νικούν μεγαλύτερα αλλά όχι τόσο καλά εξοπλισμένα στρατεύματα. Επειδή ακριβώς η σημασία της πυρίτιδας είναι σαφώς μεγάλη, είναι παράξενο το ότι κανείς δεν είναι γνωστός ως "ο εφευρέτης της πυρίτιδας" όπως συμβαίνει με την τυπογραφία, μια άλλη μέγιστη εφεύρεση του Μεσαίωνα.

Η αλήθεια είναι πως η πυρίτιδα ανακαλύφθηκε μάλλον, παρά εφευρέθηκε, από τους Κινέζους κατά τη διάρκεια της έρευνάς τους για κάτι τελείως διαφορετικό από ένα εκρηκτικό. Για να καταλάβουμε πώς συνέβη αυτό πρέπει να μάθουμε κάποιες από τις δραστηριότητες των Κινέζων αλχημιστών. Οι χημικές θεωρίες τους μπορεί τώρα να φαίνονται παράλογες, όμως ήταν ικανοί και επιμελείς πειραματιστές.

Οι Κινέζοι Αλχημιστές

Οι Κινέζοι αλχημιστές πίστευαν στην Ταοϊστική θρησκεία. Μια σχολή του Ταοϊσμού δίδασκε πως η ανθρώπινη αθανασία μπορούσε να επιτευχθεί πίνοντας φίλτρα παρασκευασμένα από Ταοϊστές αλχημιστές. Η παραγωγή τέτοιων ελιξιρίων μέσω της ανάμιξης οποιωνδήποτε υλικών περνούσαν από το χέρι τους, οδήγησε στην ανακάλυψη ενός πλήθους χημικών μεταλλαγών.

    Μια ευρείας χρήσεως ουσία από τους Ταοϊστές αλχημιστές ήταν η αλατόπετρα ή νιτρικό κάλιο. Επειδή ήταν φυσικό προϊόν της Κίνας, ήταν γνωστό αυτό την εποχή των Han. Το θείο ήταν επίσης πολύ γνωστό και αναμεμιγμένο με το νιτρικό κάλιο, καιγόταν ισχυρά.

Η πρόσθεση ουσιών που περιείχαν άνθρακα, πιθανώς τυχαία, παρήγε μίγματα τα οποία αναφλέγονταν με κάποια δύναμη αλλά δεν εκρήγνυντο. Είναι αμφίβολο εάν η πυρίτιδα δόθηκε ποτέ ως ελιξίριο της αθανασίας, όμως διαμορφώθηκε από αλχημιστές για τους οποίους κάθε χημικό ήταν ένα ισχυρό φάρμακο και το παλιό κινέζικο όνομα που δόθηκε στην πυρίτιδα ήταν : huo yao ή "φάρμακο της φωτιάς".

    Η Εκρηκτική πυρίτιδα 

Η πυρίτιδα που χρησιμοποιείται ως εκρηκτικό περιέχει ένα μεγάλο ποσοστό νιτρικού καλίου και φαίνεται να αποτελεί σταδιακή εξέλιξη του μίγματος χαμηλής αναφλέξεως που περιγράφηκε για πρώτη φορά από τους Κινέζους αλχημιστές. Η πρώτη τυπωμένη συνταγή για εκρηκτική πυρίτιδα που επιβιώνει ακόμα εμφανίστηκε σ' ένα κινέζικο στρατιωτικό εγχειρίδιο του 1044 μ.Χ. Είναι σαφές πως εκείνη την περίοδο τη χρησιμοποιούσαν για τον πόλεμο, αν και είχε διατηρήσει την ονομασία "φάρμακο της φωτιάς". Αυτή την πυρίτιδα τη χρησιμοποιούσαν στην Κίνα τρεις αιώνες πριν από τη χρήση της στην Ευρώπη.

    Πώς ταξίδεψε η γνώση της πυρίτιδας ως τη Δύση ; Υπάρχουν κάποιες επαφές με την Κίνα κατά τη διάρκεια του 13ου αιώνα. Γύρω στα 1253 διάφοροι φραγκισκανοί μοναχοί ταξίδεψαν στη Μογγολική αυλή ως διπλωματικοί απεσταλμένοι. Αυτοί ταξίδεψαν και στην Κίνα και μπορεί να είδαν την πυρίτιδα εν χρήσει. Επίσης το 13ο αιώνα διάφοροι έμποροι, εκ των οποίων πιο διάσημος είναι ο Marco Polo, ταξίδεψαν εκτεταμένα στην Κίνα και επέστρεψαν στη Δύση. Κάποιος έφερε μαζί του τη γνώση της πυρίτιδας και οι Ευρωπαίοι άρχισαν να φτιάχνουν βόμβες στα 1327.

     Η συνέχεια είναι σε όλους γνωστή . . .

Τελικά, η αθανασία που πέτυχαν οι Ταοϊστές έχει μια φύση που αυτοί δεν θα είχαν θελήσει.